Cynhwysiant Iechyd, Anghydraddoldebau ac Annhegwch
Mae dulliau cynhwysiant iechyd yn cael eu defnyddio fwyfwy yn y DU i fynd i’r afael ag anghydraddoldebau iechyd a chanlyniadau iechyd gwael a brofir gan grwpiau penodol.
Isod mae casgliad o’r gwaith sy’n digwydd yng Nghaerdydd a’r Fro ac ymhellach ledled Cymru i symud tuag at system iechyd a gofal cymdeithasol fwy cyfartal a chynhwysol.
Beth a olygir gan ‘anghydraddoldebau iechyd’?
Mae anghydraddoldebau iechyd yn wahaniaethau y gellir eu hosgoi neu’n wahaniaethau annheg mewn iechyd ar draws y boblogaeth. Mae’n amlwg bod angen mynd i’r afael ag anghydraddoldebau iechyd ac mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i wneud hynny yn ei chynllun Cymru Iachach.
Mae’r gwahaniaethau y gallai pobl eu profi yn cynnwys:ght experience include:
- Disgwyliad oes
- Ansawdd neu brofiad o ofal
- Mynediad at ofal
- Nifer yr achosion o gyflyrau iechyd
Mae rhai o’r ffactorau a all gyfrannu at anghydraddoldebau iechyd yn cynnwys:
- Cefndir neu statws economaidd-gymdeithasol
- Nodweddion gwarchodedig, megis ethnigrwydd, anabledd, rhyw, rhywioldeb a chrefydd
- Grwpiau sydd wedi’u hallgáu’n gymdeithasol, fel ceiswyr lloches, gweithwyr rhyw a phobl sy’n profi digartrefedd
- Lleoliad daearyddol, megis gwledig neu drefol
Cydraddoldeb
Rhoi’r un cyfleoedd neu adnoddau i bawb, beth bynnag fo’u hamgylchiadau.
Tegwch
Cydnabod bod gan bob person neu grŵp amgylchiadau gwahanol ac addasu cyfleoedd ac adnoddau yn unol â hynny.
Mae King’s Fund wedi cyhoeddi esboniad craff sy’n archwilio mater anghydraddoldebau iechyd ymhellach ac yn darparu’r enghreifftiau canlynol o anghydraddoldebau iechyd yn y DU:
- Mae pobl sy’n nodi eu bod yn LHDT yn profi cyfraddau uwch o salwch meddwl gwael a lles is na’r rhai nad ydynt yn nodi eu bod yn LHDT
- Mae pobl o grwpiau lleiafrifoedd ethnig yn fwy tebygol na phobl wyn Prydeinig o adrodd am salwch cyfyngus hirdymor ac iechyd gwael, gyda’r rhai sy’n nodi eu bod yn Sipsiwn a Theithwyr Gwyddelig gwyn yn nodi’r iechyd gwaethaf.
- Byddai angen i’r 10 y cant tlotaf o aelwydydd y DU wario, ar ôl costau tai, 74 y cant o’u hincwm ar fwyd er mwyn dilyn canllawiau swyddogol y llywodraeth ar ddeiet iach – o gymharu â dim ond 6 y cant o incwm ar gyfer y 10 y cant cyfoethocaf o aelwydydd.
Lledaenu Arfer Da
Mae adrodd straeon yn rhan enfawr o’r hyn rydym yn ei wneud i rannu dulliau arloesi gwych. Rydym yn adrodd straeon y rhai sydd wrth wraidd ein gwasanaethau fel y gellir lledaenu gwasanaethau tebyg, eu graddio a’u mabwysiadu ar draws ein rhanbarth a thu hwnt.
Digwyddiad ffordd iach o fyw yn rhoi mynediad digynsail i gleifion yn Nwyrain y Fro at brofion sgrinio a chyngor am ddim
Arloesedd yng Nghalon y Gymuned
Ar 26 Hydref, gwnaeth Hwb Cydlynu Arloesi Rhanbarthol Caerdydd a’r Fro, mewn cydweithrediad â Chlwstwr Gofal Sylfaenol Dwyrain y Fro, gynnig mynediad digynsail i gleifion yn Nwyrain y Fro at asesiadau a chyngor iechyd am ddim mewn digwyddiad ffordd iach o fyw sy’n canolbwyntio ar y gymuned ym Mhenarth. Nod y prosiect oedd gweithredu strategaethau atal iechyd a rhoi cyngor ar ffordd iach o fyw gyda’r nod o dargedu achos sylfaenol afiechyd cyn iddo ddatblygu. Cynigiwyd mynediad uniongyrchol i gleifion hefyd at wasanaethau a fyddai fel arfer angen atgyfeiriad meddyg teulu, gan gynnwys profion pwysedd gwaed, colesterol a sgrinio cyn/diabetes.
Gwnaeth y digwyddiad annog cydweithrediadau newydd yn y gymuned gan ddod â gofal sylfaenol, gofal eilaidd, gwasanaethau perthynol i iechyd, sefydliadau’r trydydd sector a busnesau lleol at ei gilydd gyda’r nod o fynd i’r afael â phenderfynyddion iechyd fel y’u mapiwyd gan fodel Labonte mabwysiedig y llywodraeth, gan sicrhau gofal iechyd teg i bawb sy’n byw yn ardal Clwstwr Dwyrain y Fro sy’n 18 oed a throsodd, a mynd i’r afael â thair her gofal iechyd fawr: amddifadedd ac anghydraddoldeb gofal iechyd, yr achosion coll a diabetes math 2. Er bod y digwyddiad yn agored i bawb, gwahoddwyd demograffeg “anodd ei gyrraedd”* trwy lythyrau unigol ac roedd 18% o’r mynychwyr cyffredinol yn dod o’r garfan hon.
“Rwyf am gymryd eiliad i fynegi fy niolch o galon i’r Tîm Hwb RIC. Roedd y gefnogaeth yn allweddol i wneud y digwyddiad yn llwyddiant. O gymorth ariannol, i gydlynu, cynllunio gwerthuso a gwirfoddoli ymarferol ar y diwrnod; Roedd yn amhrisiadwy a chredaf na fyddai’r digwyddiad erioed wedi digwydd heb Catherine a’r RIC Hub. Roedd yn bleser gweithio gyda thîm o getters brwdfrydig, egnïol sy’n tynnu’r holl stopiau i gyflawni pethau. Rwy’n edrych ymlaen at fwy o gydweithio ar brosiectau yn y dyfodol.”
Amanda Pallister, Rheolwr Datblygu Prosiect Clwstwr Dwyrain y Fro
Gwasanaeth Cynhwysiant Iechyd Caerdydd a’r Fro
Sut mae gweithio mewn partneriaeth yn hanfodol ar gyfer cynhwysiant iechyd
Ym mis Medi 2021, lansiwyd Gwasanaeth Cynhwysiant Iechyd Caerdydd a’r Fro i fynd i’r afael â’r canlyniadau iechyd gwael a brofwyd gan y grwpiau hyn. Buom yn siarad â Dr Ayla Cosh, Cyfarwyddwr Clinigol y gwasanaeth, i glywed mwy am sut y daeth y gwasanaeth hwn i fodolaeth, pam ei fod mor hanfodol a sut na ellid ei wneud heb weithio mewn partneriaeth.
“Gweithio mewn partneriaeth yw’r brif elfen o ran datblygu a chynnal gwasanaethau cynhwysiant Iechyd, ac ni all unrhyw sector yn unigol fynd i’r afael â’r allgáu lluosog y mae’r unigolion hyn yn ei wynebu”
Ayla Cosh, Cyfarwyddwr Clinigol, Gwasanaeth Cynhwysiant Iechyd Caerdydd a’r Fro
NewidCyflym – hop, sgip a naid i gynhwysiant
Mentrau arloesi sydd wedi ennill gwobrau
Podiatreg Pediatrig BIP Caerdydd a’r Fro a’r Tîm Mae’r Hwb RIC wedi dal i fyny â NewidCyflym, prosiect peilot cydweithredol rhwng Gwasanaethau Podiatreg Pediatrig BIP Caerdydd a’r Fro a’r Tîm Iechyd y Cyhoedd Lleol. Animeiddiad byr yw NewidCyflym a anelir at gynyddu gweithgaredd corfforol dyddiol ar gyfer plant 4-6 oed. Mae’r prosiect wedi ennill gwobr Cofrestr Iechyd Cyhoeddus y DU yn ddiweddar am Wella Ymarfer Iechyd y Cyhoedd i Leihau Anghydraddoldebau Iechyd.
Yn yr astudiaeth achos hon, mae Stephen Coombs a Martha-Jane Powell yn siarad am sut y daeth y prosiect arloesol hwn i fodolaeth, sut mae’n mynd i’r afael ag anghydraddoldeb a chynhwysiant, a’r hyn sydd wedi’i gynllunio ganddynt nesaf.
“Mae’n rhaid i ni geisio troi’r gornel i leihau afiechyd y gellir ei atal. Yr unig ffordd y gallaf ei gweld i droi’r gornel honno yw drwy annog plant i fod yn awyddus i gymryd rhan mewn ymarfer corff, iddynt fod yn barod i gymryd rhan ac i fod eisiau cymryd rhan i helpu eu hiechyd eu hunain”
Stephen Coombs, Arweinydd Proffesiynol Podiatreg, BIP Caerdydd a’r Fro
Gwasanaeth Pontio Tŷ’r Bont
Mentrau arloesi sydd wedi ennill gwobrau
Gall pontio o’r ysgol i fod yn oedolyn fod yn heriol i unrhyw un ond gall fod yn arbennig o heriol i bobl ag anghenion cymhleth. Nod Gwasanaeth Pontio Tŷ’r Bont yw mynd i’r afael â hyn trwy ddarparu gwasanaeth sy’n galluogi pobl ifanc i gael cefnogaeth gan staff medrus iawn, cymryd rhan mewn cyfleoedd ystyrlon sy’n bwysig iddynt a datblygu sgiliau a phrofiadau newydd ar gyfer bywyd fel oedolion. Ond yn bwysicaf oll mae’n caniatáu i’r bobl ifanc aros yn lleol a ffynnu!
Mae Gwasanaeth Pontio Tŷ’r Bont yn bartneriaeth unigryw rhwng Gwasanaethau Cymdeithasol i Oedolion ac Addysg, sydd wedi’i lleoli yn Ysgol Arbennig Tŷ Gwyn, ac fe’i hariennir gan Gyngor Caerdydd gyda chymorth ariannol gan Gronfa Integreiddio Rhanbarthol Llywodraeth Cymru. Enillodd y gwasanaeth wobr Deall Anabledd yn ddiweddar, gan y Ffederasiwn Rhieni yng Nghaerdydd i gydnabod y gwaith gwych y mae’n ei wneud.
Darllenwch fwy am sut mae wedi gwneud gwahaniaeth i ferch ifanc ag anawsterau dysgu trwy glicio isod.
“Credwn fod cyfnod pontio wedi’i gynllunio’n dda sy’n cael ei gydgynhyrchu â’r person ifanc a’i rwydweithiau yn bwysig i unrhyw berson ifanc, ond credwn fod hyn yn hanfodol i berson ifanc ag anghenion cymhleth ac y gall fod ag enillion a buddion hirdymor iddyn nhw”
Julie Reed, Rheolwr Gwasanaethau Dydd, Gwasanaethau Cymdeithasol i Oedolion
Dementia – Agor Drysau i Ymarfer yr Ymennydd
Teilwra Ymgysylltu â Chymunedau
Os ydym am fynd i’r afael ag anghydraddoldebau iechyd, mae angen inni wybod mwy am sut mae pobl yn cael profiad o ofal. Mae ymgysylltu â’r cyhoedd a chymunedau yn ein helpu i ddeall safbwyntiau pobl sy’n defnyddio gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol ac yn helpu i lunio gwasanaethau’r dyfodol. Yng Nghaerdydd a Bro Morgannwg mae poblogaeth hynod amrywiol, gyda phobl o amrywiaeth o grwpiau ethnig, amgylchiadau economaidd-gymdeithasol ac ystod oedran eang. Mae hyn yn golygu y gall fod heriau gwahanol i ymgysylltu oherwydd anghenion a chredoau amrywiol pobl.
Gall teilwra digwyddiadau ymgysylltu i gymunedau penodol ein helpu i ddeall y naws ddiwylliannol o fewn y cymunedau hynny. Gall hyn arwain at well dealltwriaeth o sut mae cymunedau’n profi’r systemau iechyd a gofal cymdeithasol, tabŵau diwylliannol, gwahaniaethau mewn iaith a’r hyn y mae pobl mewn gwahanol gymunedau yn ei ystyried yn werthfawr.
Fe wnaethom ddal i fyny â Versha Sood i ddysgu mwy am sut mae Rhaglen Dementia’r Bwrdd Partneriaeth Rhanbarthol yn mynd i’r afael ag anghydraddoldebau iechyd ac yn ymgysylltu â’r cyhoedd i ddatblygu gwasanaethau gwell.
“Cynnwys pobl a chymunedau yn weithredol yn ein gwaith yw’r hyn sydd bwysicaf“
Versha Sood, Arweinydd Dementia, Bwrdd Partneriaeth Rhanbarthol Caerdydd a’r Fro
Gofal Maeth Trawshiliol
Grym Addysg a Dealltwriaeth
Mae canlyniadau iechyd plant a phobl ifanc sydd wedi bod mewn gofal maeth yn waeth na’u cyfoedion nad ydynt wedi cael profiad o ofal maeth, yn aml oherwydd Profiadau Niweidiol yn ystod Plentyndod ac ymlyniadau ansicr. Mae plant maeth o gefndiroedd BAME yn aml yn cael eu lleoli gyda gofalwyr maeth o ethnigrwydd gwahanol iddynt hwy, y cyfeirir ato fel lleoliad gofal maeth trawshiliol. Gall hyn gyflwyno heriau ychwanegol i blant mewn gofal o ran materion hunaniaeth a pherthyn.
Bu’r Hwb yn gweithio gydag Enfys i adrodd stori Tinesha, merch ifanc mewn lleoliad gofal maeth trawshiliol, gyda’r gobaith o godi ymwybyddiaeth o’r broblem hon sy’n cael ei hanwybyddu’n aml. Yn y ffilm hon, mae Tinesha yn rhannu ei phrofiad o heriau y mae wedi’u hwynebu yn ogystal â rhai ffyrdd y mae ei gofalwr maeth wedi addasu i’w chefnogi i archwilio ei hunaniaeth ddiwylliannol.
Gwasanaeth trawma datblygiadol yw Enfys, sy’n gweithio’n bennaf gyda gofalwyr maeth a gweithwyr cymdeithasol i’w helpu i ddeall y plentyn, gan ystyried gwahaniaethau mewn cefndiroedd ac amgylchiadau, ac ymateb i anghenion mewn ffordd therapiwtig.
“Y cyngor y byddwn i’n ei roi i ofalwyr maeth sy’n maethu plant o ethnigrwydd gwahanol yw addysg a sensitifrwydd diwylliannol yn bendant”
Tinesha
Prosiect Sgrinio Iechyd Gogledd Cymru
Gwiriadau Iechyd Blynyddol
Mae’n bosibl y bydd pobl ag anableddau dysgu yn ei chael hi’n anoddach adnabod problemau iechyd a cheisio triniaeth na’r rhai nad oes ganddynt anabledd dysgu. Er mwyn mynd i’r afael â’r anghydraddoldeb iechyd hwn, mae NICE yn argymell bod pawb ag anabledd dysgu yn cael cynnig archwiliad iechyd blynyddol gan eu meddyg teulu. Mae gwiriadau iechyd yn darparu ffordd o ganfod, trin ac atal cyflyrau iechyd na fyddent yn cael eu hadnabod o bosib fel arall.
Fodd bynnag, mae tystiolaeth yn awgrymu mai dim ond 25% o bobl ag anabledd dysgu sydd wedi’u cofrestru gyda’u meddyg teulu ac nid yw llawer o bobl yn ymwybodol y gallant gael gwiriad iechyd blynyddol. Mewn ymateb i hyn, lansiwyd y Prosiect Sgrinio Iechyd yng Ngogledd Cymru ym mis Mehefin 2021.
Nod y prosiect oedd hyrwyddo gwiriadau a phrofion sgrinio iechyd blynyddol a chyflogwyd 8 o unigolion ag anableddau dysgu fel eiriolwyr sgrinio iechyd i gyflawni hyn.
Pecyn cymorth ar gyfer cefnogi plant a phobl ifanc sy’n ffoaduriaid ac yn geiswyr lloches
Gwnaeth Hwb RIC Gogledd Cymru gefnogi Cydweithrediaeth Gwella Gwasanaethau Gofal Cymdeithasol a Lles Gogledd Cymru i ddatblygu pecyn cymorth ar gyfer cefnogi plant a phobl ifanc sy’n ffoaduriaid ac yn geiswyr lloches.
Fel rhan o’r pecyn cymorth, cynhaliodd Hwb RIC Gogledd Cymru chwiliad llenyddiaeth, a amlygodd rai o’r problemau a brofir gan geiswyr lloches a ffoaduriaid sy’n blant. Mae hyn yn cynnwys nifer o broblemau cyn ac ar ôl mudo, yn ogystal â risg uwch o broblemau iechyd meddwl megis:
- Anhwylder Straen Wedi Trawma
- Iselder
- Hunan-niweidio
- Problemau ymddygiad
- Gorbryder
Mae’r pecyn cymorth yn rhoi argymhellion ac enghreifftiau o arfer da o ran y ffordd orau o gefnogi’r grŵp poblogaeth hwn.
Cylchlythyrau
Yn y cylchlythyr hwn, rydym wedi casglu peth o’r gwaith gwych sy’n digwydd yn y rhanbarth a thu hwnt i symud tuag at system iechyd a gofal cymdeithasol fwy cyfartal a chynhwysol.
Ein Prif Flaenoriaethau
DECHRAU’N DDA
STARTING WELL
Rydym am i bob plentyn yng Nghaerdydd a’r Fro gael y cyfle i ffynnu. Mae ein gwaith yn canolbwyntio ar blant mewn sefyllfaoedd bregus a’r gwasanaethau sy’n eu cefnogi.
HENEIDDIO’N DDA
AGEING WELL
Rydym yn gwybod pa mor anodd y gall fod i ddod o hyd i help pan fydd pobl ei angen fwyaf. Rydym am sicrhau bod cymorth cymunedol ar gael i helpu pobl i aros mor iach â phosibl fel y gallant barhau i wneud y pethau sydd bwysicaf iddynt.
BYW’N DDA
LIVING WELL
Fel partneriaeth rydym wedi gweithio gyda phobl ag anableddau dysgu, eu teuluoedd, gofalwyr a’r trydydd sector a’r sector annibynnol i sicrhau cyfeiriad clir ar gyfer cynllunio a chyflawni gwasanaethau i oedolion ag anableddau dysgu ar draws y rhanbarth dros y pum mlynedd nesaf.